AKTYWNOŚĆ RADY UNII EUROPEJSKIEJ W DZIEDZINIE KULTURY W LATACH 1995-2005

Wstęp
Pomimo tego, że Polska należy do Unii Europejskiej od ponad roku, znajomość zagadnień związanych z tym tematem jest wciąż niewystarczająca. Przyczyn tego jest zapewne wiele, być może jedną z nich jest zbyt mała ilość szczegółowych opracowań dotyczących konkretnych dziedzin życia. Niestety, uwaga ta dotyczy także kultury. I choć jest ona obecna w różnych działaniach Wspólnoty, decyzyjność w tym zakresie znajduje się w kompetencjach państw członkowskich, zgodnie z zasadą subsydiarności. Publikacja niniejsza jest więc próbą pokazania inicjatyw wspólnotowych w dziedzinie kultury, i choć nie wyczerpuje tematu, może stanowić punkt wyjścia, materiał źródłowy do dalszych poszukiwań w tym obszarze. Ponieważ w polskim piśmiennictwie naukowym brak jest opracowań dotyczących aktywności Rady na polu kultury, praca ta ma na celu zaprezentowanie wyżej wymienionej problemtyki.
Podejmując się prezentacji Rady w jej działaniach na rzecz kultury, chciałem przedstawić organ decyzyjny Wspólnoty, który w sposób bezpośredni kształtuje ramy współpracy w tym obszarze. To właśnie ministrowie odpowiedzialni za kulturę w swoich krajach, spotykając się podczas sesji Rady, ustalają priorytety i kierunki wspólnych działań na tym polu. Nie bez znaczenia był także wybór okresu aktywności Rady w zakresie kultury. To właśnie na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia zaangażowanie w tym obszarze przybrało formę regularnej współpracy na różnych poziomach i w coraz szerszym zakresie, od określenia miejsca kultury we wzajemnych relacjach, aż po szczegółowe regulacje prawne. Kolejne rozszerzenia przyniosły nowe wyzwania, którym Unia powinna była sprostać, także w omawianej sferze. Zapadło tu więc wiele istotnych decyzji, które odnosząc się do kultury wywarły także istotny wpływ na inne dziedziny życia w Europie. Prezentacja tych zagadnień, a także efekty podejmowanych działań, była najważniejszym celem, który przyświecał mi w przygotowaniu niniejszej publikacji, a osiągnąć go zamierzałem stosując metodę opisową i analityczną, zwłaszcza w odniesieniu do licznych materiałów źródłowych.
W czerwcu 2002 roku, decyzją Rady ds. Ogólnych, zmieniony został układ kompetencyjny, gdy powstało dziewięć konfiguracji Rady, zamiast dotychczasowych szesnastu. W miejsce obradującej 23 maja 2002 roku Rady ds. Kultury i Polityki Audiowizualnej na 2461 sesji w dniach 11-12 listopada 2002 roku powołano Radę ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury. Ponieważ niniejsza praca dotyczyć ma zagadnień kultury, pominięte (choć zasygnalizowane) zostały postanowienia w zakresie edukacji. Sfera ta posiada oczywisty związek z promowaniem wartości kulturalnych i rozpowszechnianiem wiedzy o dziedzictwie kulturowym, przy poszanowaniu różnorodności kultur europejskich, jest jednak obszarem na tyle rozległym, że zasługuje na oddzielne opracowanie. W omówieniach sesji Rady do jej 2427 posiedzenia, obecna była tematyka związana z sektorem audiowizualnym, i choć jest to także oddzielne, ważne i rozległe zagadnienie, wydaje się, że posiada ono bezpośrednie relacje z twórczością artystyczną i upowszechnianiem kultury, dlatego też zdecydowałem się przedstawić także postanowienia Rady w tym zakresie.
Podstawą niniejszego opracowania stały się dokumenty źródłowe. Treść spotkań Rady ds. Kultury miała przybliżyć proces podejmowania decyzji i zakres działań tej instytucji. W części I pracy przedstawione zostały wyłącznie informacje z przebiegu oficjalnych sesji Rady, nie uwzględniono więc postanowień, ani przebiegu nieformalnych spotkań, choć w niektórych miejscach zostały one zaznaczone. Część II, zbiór regulacji przyjętych przez Radę, prezentuje wyłącznie aktualny stan prawny w zakresie kultury i nie obejmuje aktów prawnych, które nie są już obowiązujące. Ponieważ dokumenty te są zaprezentowane w ich oficjalnych wersjach (Eur-Lex lub tłumaczenia Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej), jako autor niniejszej pracy, nie miałem wpływu na ich warstwę merytoryczną i stylistyczną, ani na jakiekolwiek inne czynniki determinujące kształt tych aktów prawnych. W opracowaniu tematu korzystałem głównie z materiałów francuskojęzycznych (ze względu na ich dostępność), stąd też wszystkie tłumaczenia tytułów, fragmentów czy cytatów dokumentów są wynikiem pracy autora publikacji. Obowiązujące dokumenty w dziedzinie kultury zaprezentowane w ostatniej części książki, są w części w języku polskim, jednak nie wszystkie zostały do tej pory przetłumaczone. Z konieczności pozostałe akty prawne zaprezentowane zostały w języku angielskim, gdyż yszedłem z założenia, że więcej osób zna angielski niż francuski, a przez to dostępność prezentowanych aktów prawnych będzie większa.
Jedną z trudności, które napotkałem przygotowując tę publikację było różnie stosowane nazewnictwo stanowisk i funkcji osób obecnych na spotkaniach Rady ds. Kultury. Przyjąłem więc opcję sprawozdań Rady stosując za każdym razem nazewnictwo przyjęte dla konkretnego spotkania co skutkuje czasami zmianą w odniesieniu do poprzedniego (np. podczassesji 2545 Rady w dniach 24 - 25 listopada 2003 roku stanowisko Pan Letycji Moratti, przedstawiciela Włoch, określone zostało jako Minister dukacji, ds. Uniwersytetów i Badań, natomiast na wcześniejszej 2503 sesj w dniach 5-6 maja 2003 roku przy tym nazwisku widnieje adnotacja Minister Edukacji). Niejednokrotnie zdarzały się w dokumentach Rady akże pomyłki w imionach lub nazwiskach uczestników spotkań (np. za miast Franz Morak, imię przedstawiciela Austrii zapisane zostało jako ank Morak w sprawozdaniu z 2545 sesji Rady; Slavko Gaber, przedstawiciel Słowenii, zanotowany został jako Slavko Gager, a innym razem dość długa godność przedstawicielki Holandii: Clementia Ignatia Johanna Maria Ross-van Dorp zastąpiona została skróconą wersją Clemence Ross).
Przypisy dotyczące aktów prawnych są powtarzane w całości za każdym razem, gdy następuje odwołanie do nich w tekście. Działanie takie jest uzasadnione tym, że wielokrotnie posiadają one podobne tytuły co może wprowadzić czytelnika w błąd, w przypadku zastosowania skrótów w przypisach. Podanie nazwy, numeru i miejsca publikacji aktu prawnego eliminuje potencjalną możliwość pomyłki.
Wszystkie wyżej wymienione uwagi dowodzą, że praca nad zagadnieniem była fascynującym doświadczeniem poznawczym, wymagała jednak dużej uwagi. Po zakończeniu pracy trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że nie jest to publikacja skończona i ostatecznie dopracowana. Zmiany w otaczającej nas rzeczywistości następują tak szybko i są tak trudne do przewidzenia, że Rada będzie nadal pisała swoją historię, a kolejne decyzje będą próbowały dostosować nieuchwytny kształt kultury do aktualnych wymogów polityki wspólnotowej. Oddając Czytelnikom niniejszą publikację, mam nadzieję, że pomimo dużego stopnia uszczegółowienia podjętego tematu, zawarte w niej informacje będą użytecznym instrumentem poznania prawideł kształtujących politykę kulturalną Unii Europejskiej.
Na koniec chciałbym podziękować wszystkim, którzy pomogli mi odnaleźć potrzebne materiały źródłowe, a swymi cennymi uwagami przyczynili się do przygotowania niniejszej publikacji. Bez nich ta książka chy-baby nie powstała.